کتاب فلسفه برای زندگی

اگر عقل‌تان را به کار ببرید تا بر وابستگی یا بیزاریِ ناشی از شرایط بیرونی غلبه کنید، می‌توانید در هر وضعیتی آرام بمانید؛ حتی اگر کشورتان اشغال شده باشد و ستمگری در حال شکنجه‌تان باشد، این کار ممکن است.

تاب‌آوری و سلامت روانی از این برمی‌آید که در یک موقعیت روی چیزی تمرکز کنیم که در کنترل و اختیار ماست، بدون این‌که خودمان را بر سر چیزی که در کنترل‌مان نیست به دیوانگی بکشانیم.

این کتاب مدرسهٔ رؤیایی و برنامهٔ درسیِ آرمانی‌ام است

فرد مبتلا به اضطراب اجتماعی نگران این است که باقی مردم چطور درباره‌اش فکر می‌کنند. چنین فردی عصبی، بدگمان، خشمگین و درمانده می‌شود و همهٔ این‌ها برای این است که تمرکزش را کاملاً روی نظر مردم می‌گذارد؛ روی چیزی تمرکز می‌کند که از کنترلش خارج است. 

معتقدم بهتر است مدرسه‌ها و دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشیِ بزرگ‌سالان راهنمایی‌هایی را به مردم عرضه کنند؛ نه‌فقط این‌که راهنمای آن‌ها برای حرفه‌شان باشند، آن‌ها را برای زندگی‌شان در بهترین یا بدترین وضعیت راهنمایی کنند. این چیزی است که استادانی که در نقاشیِ مکتب آتن به تصویر کشیده شده‌اند زمانی آن‌را فراهم کردند؛ آن‌ها به دانشجویان‌شان آموختند چطور احساسات‌شان را بهبود بدهند، چطور با مشکلات مقابله کنند و همچنین چطور بهترین زندگیِ ممکن را تجربه کنند. کاش می‌توانستم در آن سال‌های سخت با آموزه‌های آن‌ها آشنا شوم 

عصب‌شناسان برای تواناییِ چشمگیرِ مغز انسان در تغییرِ خود واژه‌ای دارند: «انعطاف‌پذیری.» فیلسوفان کهن یونان و روم اولین مدافعان انعطاف‌پذیری بودند. به‌زبان فیلسوف رواقی اپیکتتوس: «هیچ‌چیز مهارپذیرتر از روح انسان نیست.»

روان‌شناسان معاصر، مانند دنیل کانِمَن، معتقدند ما مغزی «دوپردازنده» داریم؛ یکی سیستم فکری‌ای که بیش‌تر خودکار و براساس عادت است و دیگری سیستم فکری‌ای که توانایی تفکر خودآگاه و معقولِ بیشتری دارد. این سیستم خودآگاه و متفکر، در مقایسه با سیستم خودکار، کندتر و از نظر انرژی پرمصرف‌تر است؛ برای همین، خیلی کم‌تر از آن استفاده می‌کنیم.
اگر قرار است فلسفه تغییرمان دهد، لازم است با هر دو سیستم کار کند؛ این همان کاری است که فلسفهٔ کهنِ یونان انجام داد که روندی دوقسمتی را شامل می‌شود: اول عادت را خودآگاهانه انجام دادن، سپس خودآگاهی را به عادت تبدیل کردن

فلسفه کارآموزی است؛ مجموعه‌ای از تمرین‌های روزانهٔ روانی و جسمی است که با انجام‌دادن آسان‌تر می‌شود. فیلسوفانِ یونانی اغلب به‌عنوان استعاره از ورزشِ ژیمناستیک استفاده می‌کردند: درست همان‌طور که عضلات‌مان را با تکرارِ تمرینات قوی می‌کنیم، «عضلات اخلاقی» مان را با تکرار تمرینات خاصی قوی می‌کنیم. بعد از کارآموزیِ کافی به‌صورت طبیعی احساسی درست را در موقعیتی درست تجربه می‌کنیم و کارِ درست را انجام می‌دهیم؛ فلسفه‌مان به «عادت» تبدیل می‌شود و به چیزی دست می‌یابیم که رواقیون آن‌را «جریان خوب زندگی» می‌نامند.

انرژی و شجاعت بسیاری لازم است که عادت‌های خودکارِ فکری و احساسی‌مان را تغییر بدهیم و همچنین به فروتنی نیاز دارد؛ هیچ‌کس دوست ندارد اقرار کند که ممکن است روش جهان‌بینی‌اش اشتباه باشد. ما به باورهای‌مان، حتی وقتی به غرق‌شدن‌مان بینجامند، چنگ می‌اندازیم.

خودیاری در دنیای کهن، در مقایسه با خودیاریِ مدرن، واژهٔ بلندپروازانه و جامع‌تری بود. روان‌شناسی را به اخلاق و سیاست را به هستی مرتبط می‌کرد و به مردم درمان‌های کوتاه‌مدتِ یک یا دو ماهه عرضه نمی‌کرد تا روش خودیاریِ بعدی از راه برسد؛ به آن‌ها روش پایدارِ زندگی را عرضه می‌کرد که بتوان آن‌را هر روز برای سال‌ها تمرین کرد و خود و شاید جامعه را با آن به‌صورت بنیادین تغییر داد. امروزه بسیاری از مردم به‌دنبال فلسفه‌ای برای زندگی‌اند؛ برای همین، به فیلسوفان دوران باستان رجوع کرده‌اند تا چیزی بیابند که بتوان با آن زندگی کرد. فلسفهٔ کهن زندگیِ همهٔ کسانی را که در این کتاب با آن‌ها آشنا خواهید شد تغییر داده و بسیاری از آن‌ها، مانند من، خواهند گفت زندگی‌شان با آن نجات پیدا کرده است.

اپیکتتوس استدلال می‌کند بسیاری از رنج‌ها از این ناشی می‌شوند که دو اشتباه می‌کنیم: اول، سعی می‌کنیم کنترل حاکمیت مطلق خود را روی چیزی در محدودهٔ ۲ نشان دهیم؛ چیزی که در اختیار و کنترل‌مان نیست. سپس، زمانی که در کنترلش شکست می‌خوریم، احساس بیچارگی، بی‌اختیاری، عصبانیت، گناه، اضطراب، یا افسردگی می‌کنیم. دوم، مسئولیت محدودهٔ ۱، یعنی افکار و باورهای‌مان را که در کنترل‌مان هستند، برعهده نمی‌گیریم؛ درعوض، دنیای بیرون، والدین‌مان، دوستان‌مان، شریک زندگی‌مان، اقتصاد، محیط، یا سیستم طبقاتی را مسئول باورهای‌مان می‌دانیم و سپس دوباره کارمان به احساس ناراحتی، بیچارگی، فریفتگی، بی‌اختیاری و ناتوانی در برابر شرایط بیرونی می‌کشد.

باید «دو دایره را در نظر بگیریم»: دایره‌ای خارجی که کُوی آن‌را «دایرهٔ دغدغه‌ها» می‌نامد و چیزهایی را شامل می‌شود که ممکن است نگران‌شان شویم، ولی نمی‌توانیم تأثیری روی‌شان بگذاریم و دایرهٔ داخلیِ کوچک‌تر که کُوی آن‌را «دایرهٔ تأثیرات» می‌نامد و چیزهایی را شامل می‌شود که کنترل‌شان را در دست داریم و باید مسئولیت‌شان را بپذیریم. کُوی معتقد است هرچه بیش‌تر انرژی‌مان را روی دایرهٔ تأثیرات متمرکز کنیم، شادتر و موفق‌تر خواهیم بود.

روزی وقتی آنا هفت‌ونیم‌ساله بود، تنها دو سال بعد از آغاز درمان، به دیدن بیل آمد و آماده بود که دربارهٔ آن تجربه و دیدگاهش دربارهٔ آن حرف بزند. بیل می‌گوید:
ایده این است که به بچه راهکارهایی را آموزش بدهیم که بتواند در وضعیت زندگیِ واقعی آن‌را به کار ببرد؛ برای همین، به کنترل به‌عنوان یک راهکار نگاه کردیم. به او گفتم: «وقتی به اقیانوس نگاه می‌کنی و می‌بینی امواج به ساحل برخورد می‌کنن، می‌تونی به‌شون بگی دست از این کار بردارن؟» آنا گفت: «نه، هیچ‌کس نمی‌تونه موج‌ها رو متوقف کنه.» «این چطور؟ اگه تو یه گردش باشی و بارون بگیره، می‌تونی جلوی بارون رو بگیری؟» «نه. چرا ازم سؤال‌های احمقانه می‌پرسی؟» «خب، می‌تونی تصمیم بگیری برای مدرسه چی بپوشی؟» «آره، گاهی.» «می‌تونی انتخاب کنی چه برنامهٔ تلویزیونی‌ای رو نگاه کنی؟» «آره، گاهی.» «می‌تونی تصمیم بگیری چی نقاشی کنی یا درمورد چی بنویسی؟» «آره، معمولاً.» «و این‌که درمورد چی فکر کنی؟» «آره، معمولاً.»

پس باهم این ایده را مرور کردیم که چیزهایی وجود دارند که می‌توان آن‌ها را کنترل کرد و چیزهای دیگری هستند که نمی‌شود. بعد از آنا پرسیدم: «اتفاقی که با پدرت و بقیه افتاد، بیش‌تر به موج‌ها شبیه بود یا به چیزی که انتخاب می‌کنی بهش فکر کنی؟» پنج دقیقه سکوت و بعد آنا گفت: «شبیه موج‌ها.»
بیل فکر می‌کند فهمیدن تفاوت میان چیزی که آنا می‌توانست کنترل کند و چیزی که نمی‌توانست، به او کمک کرد به آسیبی که دیده بود غلبه کند و به جادهٔ سلامت بازگردد. آنا دیگر احساس نمی‌کرد یک دخترکوچولوی بد است؛ زیرا فهمید بچه‌ای سه‌ساله از کنترل‌کردنِ مردی بالغ ناتوان بوده است. کار بدی که آن مرد انجام داد خارج از کنترل او بوده است، ولی این‌که در حال حاضر چطور به آن موضوع فکر کند، در کنترلش بود. آنا به مصرف مواد یا الکلی‌شدن کشیده نشد. وضع تحصیلی او رو به بهبود رفت و وقتی دوباره بهرهٔ هوشی‌اش امتحان شد، معلوم شد در محدوده‌ای بالا، با امتیاز ۱۲۸ قرار دارد.

ممکن است چیزی که برای‌مان اتفاق می‌افتد تقصیر ما نباشد، ولی این‌که چگونه به آن فکر می‌کنیم، برعهدهٔ خودمان است.